Tuvalet Piktogramları ve Kültür Analizi!

Hani bir işi ilk kez yapmak hep zordur, sıkıntılıdır, hata yapma olasılığı yüksektir, hata riski bazen yapmak istediğimizi yapamamamıza sebep olur ya, tuvalet bu durum en riskli örneğidir. Geri dönüşü olmadığı için, o anda doğruyu seçeneği algılayıp işi sonlandırmak gerekir. O anlar hep telaşlıdır ve bir an önce içinde bulunulan durumdan kurtulmak ister insan. Önümüzde ise iki büyük kapı engeli vardır. Acaba doğru kapı hangisi?

Sevgili dostum Eda Nazlı Noyan’ın İTÜ Taşkışla Kampüsü’nde geçtiğimiz yıl gerçekleşen “III. Ulusal Tasarım Kongresi’nde” sunulan ve sonradan tanışmamıza da vesile olan çalışması “Tuvalet İşaretleri: Türkiye’de Modernleşme Süreci ve Yerel Kimliğin İnşası Üzerine Bir Okuma” adını taşıyor ve tuvalet piktogramlarının kültürden etkilenerek nasıl şekillendiği hakkında önemli tespitler yapıyor.

Piktogramlar ilk olarak, iletişim kolaylaştırmak için tasarlanan öğeler şeklinde ortaya çıkmış. Bu gün ise her alanda kullanılmaktadır. Yol işretleri, kullanım ve yıkama talimatları, tuvalet işaretleri vs. Piktogramların tuvaletlerde kullanılması gereği ilk olarak kadın ve erkek tuvaletlerinin birbirinden ayrılmasıyla, kullanıcıların doğru yönlendirilmesini sağlamak amacıyla doğmuş.

Dr. Bindeswar Pathak’ın elindeki belgelere göre, erkek ve kadın için ayrı tuvalet uygulaması ilk olarak 1739’da Paris’te uygulandı. Bir lokanta, düzenlediği dans partisi için “erkek tuvaleti” ve “kadın tuvaleti” tabelaları astı. Türkiye’de ise bu ayrım 1925’e uzanıyor. (Nazlı Eda Noyan’ın çalışmasından)

Günümüzde bu çalışma ile tespit edilen 300’e yakın kullanılan farklı tuvalet piktogramı bulunmaktadır. Dünya genelinde kullanılan tuvalet piktogramlarının çeşitliliğini tahmin etmek ise hiç zor değil.

Bu piktogramlar zaman içinde politik, sosyal, ekonomik koşullar, moda akımları, kültürel farklılıklar, tarihten gelen değerler, hayata karşı duruş gibi birçok etki ve akımla defalarca şekillenmiş olup, bu çeşitliliğe kavuşmuştur. Bu sebeple tuvalet piktogram tasarımları kullanıldığı yere ait birçok ipucu vermektedir.

Bu çalışmanın özetini yansıtacak olan bir takım saptamaları paylaşmak isterim sizlerle:

* Türkiye’nin doğusunda umumi tuvaletlerde insanlar “resimsel” işaretleri tercih ediyor.
* Oteller ve lüks restoranlarda genellikle erkekler için şapka, kadınlar için ayakkabı figürleri kullanılıyor.
* Toplumsal cinsiyet temelli basmakalıp tuvalet işaretlerine sıkça rastlamak mümkün. Örneğin kadınlar için ruj, erkekler için tıraş bıçağı gibi…
* Eşcinseller ayrım sevmez. Gittikleri yerlerde üniseks resim-yazılar ve işaretler kullanılarak cinsel farklılığın dikkate alınmamasını tercih ederler.
* Rock barların ise bu tuvalet işaretleri konusunda alternetif ve esprili bir tavrı var. Örneğin Beyoğlu’ndaki Mojo Bar’da tuvalet piktogramları “cıvata” ve “somun” olarak tasarlanmış. (Nazlı Eda Noyan’ın çalışmasından)

Bu değerli koleksiyona zaman zaman katkıda bulunmaya çalışıyorum. Yukarıdaki resim Bodrum’daki Kule Bar’ın tuvalet piktogramıdır. Bu piktogram rock barlardaki alternatif ve esprili tavrın yanında tasarımıyla da öne çıkıyor.

Rasladığım en ilginç tuvalet işaretlerinden biri de Bursa’daki Kevser Restoran’a ait tuvalet piktogramıdır. Burada kadını “tavuk” , erkeği ise “horoz” figürleri temsil ediyordu.

Velhasıl yapılan sunum bana çok ilginç gelmişti. Saptamalarının doğruluk payı ise çok yüksek. Bu çalışma bana yeni bir alışkanlık kazandırdı. Önceden hiç dikkatimi çekmeyen tuvalet piktogramları artık bir yere gittiğimde gözüme ilk çarpan şeyler oluyor. Hatta merak edip özellikle bakıyorum. Mümkün olduğunca onları fotoğraflayıp hem kendi çapımda minik bir koleksiyon oluşturmaya, hem de bunları çalışmanın yaratıcısıyla paylaşarak var olan koleksiyonunu büyütmeye çalışıyorum. İnanın çok keyifli bir uğraş oldu bu benim için. Hemen unutmadan yazayım, ilginç tuvalet piktogramı görenler bunları bana iletirse çok sevinirim...

Sevgili Nazlı Eda Noyan’a bana böyle bir hobi edindirdiği için teşekkür ediyorum.

Koleksiyona ait tuvalet piktogram tasarımları için http://www.girlsawthesea.net/wc_signs.html adresine göz gezdirmenizi öneririm.